Gurbetçilerin aylık başlangıcı ve hesaplanması

1. Aylıkların Başlangıcı

Yurt dışında geçen süreleri borçlananlara bağlanacak malullük ve yaşlılık aylıklarının başlangıcına ilişkin olarak,  malullük ile yaşlılık aylığının başlangıcına ilişkin hükümler uygulanacaktır. Yurt dışında çalıştıkları işten ayrıldıkları, ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneklerinin sona erdiği ay içinde malullük ve yaşlılık aylığı talebinde bulunan sigortalıların diğer şartları taşımaları halinde aylık talep tarihini takip eden ay başından itibaren aylıkları bağlanacaktır.

2.  Yurt Dışı Borçlanmada Aylıkların Hesaplanması

Borçlanılan yurt dışı sürelerine istinaden 4/1-(a) ve 4/1-(b) kapsamında bağlanacak malullük, yaşlılık ve ölüm aylıklarının hesaplanmasında bu Genelgenin ilgili hükümleri uygulanacaktır.

İlk defa 2008/Ekim ayı başından itibaren 4/1-(c) kapsamında sigortalı olanlara ilişkin olarak Kanunun geçici 7 nci maddesinin yedinci fıkrasının; “Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendine göre ilk defa sigortalı olanların sigortalılık başlangıç tarihinden önceki süreleri, bu Kanunun 41 ve 46 ncı maddeleri, 5434 sayılı Kanunun ek 31 inci maddesi ile 3201 sayılı Kanuna göre borçlandırılmaları halinde, sigortalılığın başlangıç tarihinin geriye götürülmesini ve haklarında bu Kanunun geçici maddelerinin uygulanmasını gerektirmez.” hükmü uyarınca 2008 yılı Ekim ayı başından sonra Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine göre ilk defa sigortalı olan ve diğer sigortalılık statüleri dahil, 3201 sayılı Kanuna göre yurt dışı hizmet borçlanması yapan sigortalıların aylık talepleri Kanunun 53 üncü maddesine göre tespit edilecek sigortalılık statüsü ile bu statünün öngördüğü şartlara göre sonuçlandırılacaktır.

3201 sayılı Kanunun geçici 7 nci maddesinin ikinci fıkrasının; “5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa aynı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının

• bendi kapsamında sigortalı olarak çalışmaya başlayanların 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önceki yurt dışı borçlanma süreleri de, aynı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında değerlendirilir. Bunların aylıklarının hesabında 5510 sayılı Kanunun geçici 2 nci maddesi hükümleri uygulanır.” hükmüne göre aylıkların hesabı Kanunun geçici 2 nci maddesine göre yapılacaktır.

Örnek 1: 30/3/2014 tarihinde yapılan seçimler sonucunda belediye başkanı seçilip 5510 sayılı Kanunun 4/1-(c) bendi kapsamında ilk defa sigortalı olan 8/12/1956 doğumlu erkek sigortalı İsveç’te 20/7/1985-20/11/2007 tarihleri arasında geçen 8040 gün (22 yıl 4 ay) hizmet süresini borçlanmıştır. Sigortalı, adına tahakkuk eden borç miktarını 3/8/2015 tarihinde ödemiş ve 9/12/2016 tarihinde yaşlılık aylığı talebinde bulunmuştur.

Bu durumda sigortanın yurt dışında geçen ve borçlanılan 20/7/1985-20/11/2007 tarihleri arasındaki 8040 günlük (22 yıl 4 ay) hizmet süresi 4/1-(b) kapsamında değerlendirilecek, 30/3/2014-9/12/2016 tarihleri arasındaki 969 gün (2 yıl 8 ay 9 gün) 4/1-(c) kapsamındaki hizmet süresi ile toplam 9009 prim ödeme gün sayısı olacaktır.

Kanunun geçici 7 nci maddesinin yedinci fıkrası ile Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa 4/1-(c) kapsamında sigortalı olanların sigortalılık başlangıç tarihinden önceki sürelerini borçlanmaları halinde, sigortalılığın başlangıç tarihinin geriye götürülmesini ve haklarında bu Kanunun geçici maddelerinin uygulanmasını gerektirmeyeceği hükmü uyarınca, Kanunun 53 üncü maddesinin son fıkrasına göre son defa tabi olduğu 4/1-(c) sigortalılık hali esas alınarak aylık talebi Kanunun 28 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkrası hükümlerine göre değerlendirilip 60 yaşını doldurduğundan ve 9000 günden fazla prim ödeme gün sayısı olduğundan geçici 2 nci maddeye göre hesaplanacak aylık bağlanacaktır.

Örnek 2: Türkiye’de 5510 sayılı Kanunun 4/1-(c) bendi kapsamında 8/2/2011 tarihinde çalışmaya başlayan 3/9/1966 doğumlu erkek sigortalı Danimarka’da 21/7/1985- 5/8/1992 tarihleri arasında geçen 2535 gün (7 yıl 15 gün) ve 1/6/1994-15/10/2010 tarihleri arasında geçen 5895 gün (16 yıl 4 ay 15 gün) hizmet süresini borçlanmıştır. Sigortalı, adına tahakkuk eden borç miktarını 3/5/2013 tarihinde ödemiş ve 5/9/2016 tarihinde aylık talebinde bulunmuştur.

Yurt dışında geçen ve borçlanılan sürelerden 21/7/1985-5/8/1992 ve 1/6/1994- 30/9/2008 tarihleri arasındaki 7695 gün (21 yıl 4 ay 15 gün) hizmet süresi 4/1-(b) kapsamında 1/10/2008-15/10/2010 tarihleri arasındaki 735 gün (2 yıl 15 gün) 4/1-(c) kapsamında geçmiş hizmet süresi olarak değerlendirilecektir.

Kanunun 53 üncü maddesinin son fıkrasına göre tüm sigortalılık süresi içinde en fazla sigortalılığının geçtiği 4/1-(b) sigortalılık statüsü esas alınarak tahsis talebi incelenecek olup, sigortalılık başlangıç tarihi, Türkiye’de ilk işe giriş tarihinden, bu tarihten önceki borçlanılan yurt dışı süreleri kadar (8430 gün) geriye götürülerek tespit edilerek 8/9/1987 olarak dikkate alınacaktır. Bu durumda 1479 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinin ikinci fıkrası hükümlerine göre 1/6/2002 tarihi itibariyle yapılan değerlendirmede sigortalının hizmet süresi 14 yıl 8 ay 23 gün olup, 50 yaş ve 9000 prim ödeme gün sayısı koşulunu gerçekleştirdiğinden 5510 sayılı Kanunun geçici 2 nci maddesine göre hesaplanacak aylık bağlanacaktır.

Örnek 3: Türkiye’de ilk defa 29/3/2009 tarihinde 4/1-(c) kapsamında, Avusturya’da ise 1/2/1986 tarihinde çalışmaya başlayan sigortalı Avusturya’da 1/10/2000-30/9/2006 tarihleri arasında geçen 2160 gün (6 yıl) çalışmasını borçlanarak ödemiştir. Kurumumuz Sağlık Kurulunca çalışma gücü kaybı oranı % 40 olarak tespit edilen sigortalı 20/5/2016 tarihinde tarafına engelliliği nedeniyle yaşlılık aylığı bağlanmasını talep etmiştir.

5510 sayılı Kanunun 28 inci maddesinin beşinci fıkrasında sigortalılık süresi şartı öngörüldüğünden ve Avusturya ile imzalanan sosyal güvenlik sözleşmesinde “akit taraflardan birinin mevzuatına göre yardım hakkının kazanılması şartlarının tespitinde, diğer taraf ülkedeki ilk işe başlama tarihi de dikkate alınır.” şeklinde özel düzenleme bulunduğundan, Türkiye’de ilk işe giriş tarihi 1/2/1986 olarak dikkate alınacak ve 18 yıllık sigortalılık süresi ile 4740 gün prim ödeme gün sayısı bulunduğundan tarafına, Kanunun 53 üncü maddesi esas alınarak en fazla (2573 gün) hizmetinin bulunduğu 4/1-(c) kapsamında ve geçici 2 madde uygulanmak suretiyle aylık bağlanacaktır.

Örnek 4: Türkiye’de 506 sayılı Kanuna tabi 1/7/1985-10/8/1985 tarihleri arasında 40 gün (1 ay 10 gün) çalışması bulunan 7/10/1964 doğumlu erkek sigortalı 20/7/2011 tarihinde 4/1-(c) kapsamında çalışmaya başladıktan sonra ABD’de 1/11/1988-30/6/1990 ve 1/10/1992- 30/9/2010 tarihleri arasındaki 7080 gün (19 yıl 8 ay ) hizmet süresini borçlanmış olup, adına tahakkuk ettirilen borcu ödeyerek 11/10/2016 tarihinde yaşlılık aylığı talebinde bulunmuştur. Yurt dışında geçen ve borçlanılan sürelerden 1/11/1988-30/6/1990 ve 1/10/1992- 30/9/2008 tarihleri arasındaki 6360 gün (17 yıl 8 ay) hizmet süresi 4/1-(b) kapsamında 1/10/2008-30/9/2010 tarihleri arasındaki 720 gün (2 yıl) 4/1-(c) kapsamında geçmiş hizmet süresi olarak değerlendirilecektir.

Sigortalının, Kanunun yürürlüğünden önce ülkemizde çalışması bulunduğundan geçici maddelere tabi olup, 2829 sayılı Kanunun sekizinci maddesine göre son yedi yıllık fiili hizmet süresi içinde en fazla hizmetinin geçtiği 4/1-(c) kapsamında 23/5/2002 tarihi itibariyle yapılan değerlendirmede 11 yıl 5 ay 3 gün hizmet süresine göre 52 yaş ve 9000 prim gün sayısı koşulunu gerçekleştirdiğinden geçici 2 nci maddeye göre hesaplanan aylık bağlanacaktır.

Örnek 5: Türkiye’de 5510 sayılı Kanunun 4/1-(c) bendi kapsamında 8/7/2010 tarihinde çalışmaya başlayan 16/9/1964 doğumlu erkek sigortalı Norveç’te 13/1/1989- 27/4/2007 tarihleri arasında geçen 6585 gün (18 yıl 3 ay 15 gün) hizmet süresini borçlanarak ödemiş ve kamu görevlisi olarak 1290 gün ( 3 yıl 7 ay ) çalıştıktan sonra 7/2/2014 tarihinde görevinden ayrılmıştır.

Sigortalı, memuriyet görevinden ayrıldıktan sonra 11/3/2014-10/9/2017 tarihleri arasında 1260 gün ( 3 yıl 6 ay ) 4/1-(a) kapsamında çalışıp 17/9/2014 tarihinde yaşlılık aylığı talebinde bulunmuştur.

Yurt dışında geçen ve borçlanılan sürelerden 13/1/1989-27/4/2007 tarihleri arasındaki 6585 gün (18 yıl 3 ay 15 gün) hizmet süresi 4/1-(b) kapsamında geçmiş hizmet süresi olarak değerlendirilecektir.

5.   Aylıkların Kesilmesi ve Yeniden Bağlanması

3201 sayılı Kanunun 6 ncı maddesinin (B) fıkrasında ve 3201 sayılı Kanuna İlişkin Yönetmeliğin 15 inci maddesinde, borçlanılan sürelere istinaden bağlanan malullük ve yaşlılık aylıklarının kesilmesi ile yeniden bağlanmasına ilişkin esaslar belirlenmiştir.

Ayrıca, Kanunun sosyal güvenlik destek primine tabi tutulmak suretiyle aylıkların kesilmeksizin ödenmesine ilişkin hükümleri saklı kalmak kaydıyla yurt içinde sigortalı olarak çalışmaya başlayanların aylıkları kesilecektir.

Yurt dışı borçlanması yaparak aylık bağlananların 3201 sayılı Kanun ve ilgili sosyal güvenlik kanunlarına göre aylıkların kesilmesi ve yeniden bağlanmasına ilişkin iş ve işlemler aşağıda açıklanmıştır.

5.1.   3201 Sayılı Kanuna Göre

3201 sayılı Kanunun 6 ncı maddesinin (B) fıkrasına istinaden borçlanılan yurt dışı sürelerine göre bağlanan aylıklar, yurt dışında yabancı ülke mevzuatına tabi çalışmaya, ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği almaya başlanılan tarihten itibaren kesilecektir.

3201 sayılı Kanuna İlişkin Yönetmelikte yer alan “kesin dönüş” ve 3201 sayılı Kanunun geçici 7 nci maddesine göre borçlandıkları yurt dışı hizmetlerine göre aylık bağlanmış olanların kazanılmış haklarının saklı tutulmasına ilişkin birinci fıkrası hükmü dikkate alınarak, aylıkların kesilmesi ve yeniden bağlanmasına ilişkin usul ve esaslar aşağıda açıklanmıştır.

• 2147 sayılı Kanuna göre borçlanarak aylık bağlanan veya bundan sonra bağlanacakların aylıkları yeniden yurt dışında çalışmaya, ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği almaya başlamaları durumunda kesilmeyecektir. Bu kişiler hakkında yurt içinde sosyal güvenlik kanunlarına tabi çalışmaları halinde sosyal güvenlik destek primi hükümleri dahil olmak üzere ilgili sosyal güvenlik kanununun öngördüğü hükümler uygulanacaktır.
• Yurt dışı sigortalılık sürelerini borçlandıktan sonra aylık talebinde bulunanlardan aylığın başlangıç tarihi itibariyle kesin dönüş şartının gerçekleşmediği aylık bağlanmadan önce tespit edilenlerin talepleri reddedilecektir. Bunlara, kesin dönüş şartının gerçekleştiği tarihten sonra yapacakları yeni tahsis taleplerine göre aylık bağlanacaktır.
• Yurt dışı sigortalılık sürelerini borçlanmak suretiyle aylık bağlananlardan aylığın başlangıç tarihi itibariyle kesin dönüş şartının gerçekleşmediği aylık almakta iken tespit edilenlerin aylıkları, başlangıç tarihinden itibaren iptal edilecektir. Ancak, kesin dönüş şartının gerçekleştiği tarih, tahsis talep tarihi olarak kabul edilerek bu tarihi takip eden ay başından geçerli olmak üzere ilgililere yeniden aylık bağlanacaktır.
• Aylık almakta iken yeniden yurt dışında çalışmaya başladıklarının çalışırken tespiti halinde, aylıklar, çalışmanın başladığı tarihi takip eden ödeme dönemi başından geçerli olmak üzere kesilecek, çalışmanın sona ermesi kaydıyla yapılacak olan yeni tahsis talebine göre, varsa aylıklarda meydana gelen artışlar da uygulanmak suretiyle çalışmanın sona erdiği tarihi takip eden ödeme dönemi başından geçerli olmak üzere yeniden ödenmeye başlanacaktır.
• Yurt dışında çalışıldığının çalışmanın sona erdiği tarihten sonra tespiti halinde, aylıklar ödenmeye devam edilecek, ancak çalışma süresince ödenen miktarlar yersiz ödeme olarak geri alınacaktır.
• Aylığın kesildiği süre içinde yurt dışında geçen sigortalılık sürelerinin borçlanılması halinde, bu süreler ve gereği halinde bu sürelere ait prime esas kazançlar, ilgili mevzuat çerçevesinde yeniden aylık bağlanmasında değerlendirilecektir.

• Yurt dışında çalışma ile ilgili yukarıda açıklanan esaslar;
  1. Aylık başlangıç tarihi itibariyle ya da aylık almakta iken yurt dışında ikamete dayalı sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği alanlar,
  2. Yurt dışındaki kısa süreli çalışma, 28/6/2012 tarihi itibariyle çalışma kapsamında değerlendirildiğinden, bu tarihten sonra borçlanılan yurt dışı süreleri dikkate alınarak aylık bağlanması taleplerinde, aylık başlangıç tarihi itibariyle ya da aylık almakta iken kısa süreli çalışması olanlar hakkında da uygulanacaktır.

• Yurt dışında ikamet ettikleri sürede yurt dışı hizmet borçlanmalarının da dikkate alınarak aylık bağlanması talebinde bulunan sigortalıların bazıları adına, ikamet ettikleri ülke mevzuatında aranılan yaş şartının oluşacağı tarihe kadar, fiilen bir iş yerinde çalışmadıkları halde bulundukları ülkelerde adlarına prim yatırılmaktadır.

Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi imzaladığımız ülke mevzuatlarına göre malullük aylığı bağlandıktan sonra ilgili ülke mevzuatında yer alan yaşlılık aylığına hak kazanma şartlarının yerine geleceği tarihe kadar ikamete dayalı prim ödenebilmektedir. Bu şekilde prim ödenen sürelerde yapılan aylık talepleri geçerli sayılacak, aylık bağlandıktan sonra ikamete dayalı prim ödendiğinin tespiti durumunda aylıklar kesilmeyecektir. İlgililerin talebi halinde, “yurda kesin dönüş” tanımının yapıldığı 6/7/2007 tarihinden sonra bu düzenlemenin aksine reddedilen tahsis talepleri geçerli sayılacak, kesilen aylıklar da yeniden bağlanacaktır. Ancak aylık talebinde bulunulan veya aylık alınan sürelerde ikamet süresi haricinde sigortalılık süresinin mevcut olması halinde aylık talepleri reddedilecek ve bağlanan aylıklar kesilecektir.

• 3201 sayılı Kanun kapsamında borçlanılan sürelere göre aylık talebinde bulunan ya da aylık almakta olanlar için İsviçre sigorta kurumlarınca 4 kodlu hizmetin bildirilmesi halinde ilgililere aylık bağlanmayacak ya da bağlanan aylıklar
• 3201 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 22/5/1985 tarihinden sonra yurt dışı sürelerini borçlanarak aylık bağlanan veya bağlanacak olanların aylıkları, 6/7/2007 tarihinden sonra yurt dışında ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği almaları halinde, bu ödenekleri almaya başladıkları tarihten itibaren
• Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi kapsamında sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmemiş ülkelerde çalışanların uzun vadeli sigorta kollarına tabi olma zorunluluğu bulunmadığından, bunlardan borçlandıkları yurt dışı hizmetleri dikkate alınarak aylık bağlananların sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmemiş ülkelerde iş üstlenen Türk işverenlerin yanında çalışmaları halinde aylıkları

5.2.    Sosyal Güvenlik Destek Primi Uygulaması

5754 sayılı Kanunla 3201 sayılı Kanunun 6 ncı maddesinin (B) fıkrasının ilk paragrafında 1/10/2008 tarihinden geçerli olmak üzere yapılan düzenlemeye göre, yurt dışında geçen sigortalılık sürelerini borçlanmak suretiyle aylık bağlananlardan Türkiye’de sigortalı çalışmaya başlayanların aylıkları kesilmekteydi.

16/6/2010 tarihli ve 5997 sayılı Bazı Kanunlarda ve 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 15 inci maddesi ile Kanunun yukarıda belirtilen paragrafı değiştirilerek, yurt dışında geçen sigortalılık sürelerini borçlanmak suretiyle aylık bağlananlardan Türkiye’de sigortalı çalışmaya başlayanlar hakkında 5510 sayılı Kanunun sosyal güvenlik destek primine ilişkin hükümlerinin uygulanacağı esası getirilmiştir.

5997 sayılı Kanunda, 1/10/2008 ila 19/6/2010 tarihleri arasında gerek aylık başlangıç tarihi itibariyle sigortalı işinden ayrılmadığı ya da faaliyetini sona erdirmediği gerekçesiyle aylıkları iptal edilenler, gerekse aylık başlangıç tarihinden sonra yeniden sigortalı bir işte çalışmaya ya da faaliyete başlaması nedeniyle aylıkları kesilenler hakkında belirtilen süre içinde sosyal güvenlik destek primine ilişkin hükümler uygulanmayacaktır. Ancak, bunların 19/6/2010 tarihinden sonra yeniden tahsis talebinde bulunmaları halinde, ilgili kanunlarda yazılı şartlarla yeniden aylık bağlanacak ve sosyal güvenlik destek primine ilişkin hükümler uygulanacaktır.

Yurt dışında geçen sigortalılık sürelerini borçlanmak suretiyle aylık bağlananlardan 19/6/2010 tarihinden geçerli olmak üzere Türkiye’de sigortalı çalışmaya başlayanlar hakkında bu Genelgenin sosyal güvenlik destek primine ilişkin hükümleri uygulanacaktır.  Sosyal güvenlik destek pirimi uygulaması Kurumdan aylık almakta iken Kanuna göre çalışanlar açısından uygulandığından yurt dışı borçlanma sürelerine göre malullük veya yaşlılık aylığı alanların yurt dışında çalışmaya başlayanlar hakkında sosyal güvenlik destek primi hükümleri uygulanmayacaktır.