Öncelikle şunu açıklamakta yarar var; İş Kazası KADER’midir. Dinimizde insanoğlunun en gelişmiş teknolojiyi de gözönünde bulundurarak elinden gelen her türlü tedbiri beşeri güç ve imkanlarla almasına karşın yine de kaza önlenemiyorsa ancak bu halde “KADER” denir. Kaderin pozitif hukuktaki karşılığı ise “KAÇINILMAZLIK” Nedir Kaçınılmazlık?
Kaçınılmazlık; olayın meydana geldiği tarihte geçerli her türlü bilimsel ve teknik kurallar gereğince alınacak tüm önlemlere rağmen, iş kazasının yine de meydana gelmesi halidir. Bu halde bile işveren alınması gerekli herhangi bir önlemi almamış ise olayın kaçınılmazlığından söz edilemez.
Şimdi tüm dünyayı yasa boğan, Soma’yı “Koma” ya dönüştüren çocukları yetim, eşleri dul, anne-babaların yüreğin kor kömür ocağına dönüştüren, insan olan herkesi derin acıya boğan bu Facia önlenemez miydi?
20 yıldır binlerce İş Kazası-Meslek Hastalığını soruşturan, inceleyen bu alanda bir yığın kitap-makale-konferans ve yazı yazan A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı olarak diyorum ki elbette %100 önlenmesi mümkün idi.
Sadece basit önlemler alınsa idi kesinlikle önlenebilirdi. Önlenebilen “hiç bir olay” dinimizde KADER olmadığına göre bu hadisede sözkonusu ocakta gerekli ve yeterli tedbirlerin alınmadığı alenen ortaya çıkmaktadır.
Peki ne yapılabilir di?
Öncelikle şunu açıklığa kavuşturmamız gerekmektedir. İşveren sorumluluğu sadece Kanunda, Yönetmelikte özetle mevzuatta belirtilen önlemleri almaktan ibaret değildir. Yargıtay’ ın artık içtihada dönüşmüş kararlarında mevzuatta öngörülen tedbirlerin yanı sıra her türlü gelişmiş teknolojiyi de takip ederek gereken tedbirlerin alınması gerektiği yönündedir. Bu bağlamda; Soma’da patlamayla ilgili şu soruların cevabı verilmelidir?
1)Kazanın gerçekleştiği maden ocağı her şeyden önce çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye atmayacak şekilde tasarlanmış mıdır?, inşa 2)Ocak, teknolojik gelişmeler de gözönünde bulundurularak gerekli iş güvenliği donanımı ile teçhiz edilmiş midir?
3)İşveren, patlama ve yangın çıkmasını ve bunların olumsuz etkilerini önlemek üzere, patlayıcıve sağlığa zararlı ortam havasının oluşmasını önlemek için gerekli iş güvenliği tedbirlerini almış mıdır?
4) Patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek, patlama ve yangın başlangıçlarını tespit etmek, yayılmasını önlemek ve mücadele etmek için yapılan işe uygun tedbirleri almış mıdır?
5)İşveren, yangın ve diğer bir tehlike anında çalışanların çalışma yerlerini en kısa zamanda ve güvenli bir şekilde terk edebilmeleri için uygun kaçış ve kurtarma araçlarını kullanıma hazır halde sağlamış mıdır?
6)Sözkonusu ocakta trafo ve diğer elektrikli ekipmanın seçimi, kurulması, uygun yerlere yerleştirilmesi, hizmete alınması, işletilmesi ve bakımında, çalışanların sağlık ve güvenliği için yapılması gereken tedbirleri yerine getir mişdir?
7)Elektrikli aygıtlar, çevrenin sıcaklığı da hesaba katılarak, önceden tespit edilmiş en yüksek sıcaklıkta çalışabilecek biçimde kurulurak kullanılmış mıdır?
8)Gerektiğinde kullanılmak üzere, uygun yerlere, herhangi bir şebeke kısmının akımını tamamen kesecek devre kesicileri yerleştirilmiş mi dir?
9)Ocakta kullanılan ekipman ve tesisatlar ile bu tip madenlerin grizu gazı ve/veya yanıcı tozlar tarafından muhtemel tehlike oluşturabilmesi ihtimali gözönünde bulundurularak gerekli iş güvenliği tedbirleri alınmışmıdır?
10) Ocakta elektrikli ekipmanların ve tesislerin gücü ve boyutları, kullanım amacına uygun mudur? Mekanik ve elektrikli iş ekipmanları ile tesisat tehlike meydana getirmeyecek şekilde kurularak gerekli koruma tedbirleri alınmış mıdır?
11)Mekanik ve elektrikli ekipmanlar ile tesislerin kontrolü, bakımı ve gerektiğinde testlerinin düzenli bir şekilde yapılmasını sağlayacak uygun bakım planı yapıl mışmıdır? Ekipmanların ve tesislerin bütün kısımlarının kontrol, bakım, onarım ve testleri yetkili kişiler tarafından yapılmışmıdır?
12) Ocakta, uygun otomotik yangın söndürme ekipmanları ve yangın detektörleri ve alarm sistemleri ile donatıl mışmıdır?
13) Ocakta, patalama-yangın ve diğer her türlü olumsuz koşullar gözönünde bulundurularak “Havalandırma”sistemi yapıl mıdır?
14. Ocakta ana vantilatör ve aspiratörler birbirinden bağımsız iki ayrı enerji kaynağına bağlanmış mıdır. Bu enerji kaynaklarından birinin durması halinde diğer kaynağın ocak havalandırmasını aksatmayacak en kısa zamanda devreye girmesi sağlan mışmıdır?
15.En az can kaybını azaltacak şekilde kurtarma ve tahliye işlemleri yapılmış mıdır?
……………….. Olay mahalinin görülmesi halinde bütün bu sorular kat kat daha fazla artacaktır.
Diğer yandan teknolojinin geldiği seviye gözönünde bulundurulduğunda bugün gelişmiş ülkelerde maden kazalarında ölümler minimum seviyeye düşürülmüştür. Kuşkusuz bunda en önemli faktör “Önlemek-Ödemekten Daha Ucuzdur” anlayışından hareketle iş güvenliğine gereken hassasiyeti göstermeleri etkili olmuştur. Bugün bu ülkelerde “Yaşam Odası”/ “Hayat Kurtaran Oda” diye adlandırabileceğimiz maden ocaklarında bu gibi durumlarda işçilerin kurtarılmasına kadar yeterli zaman ve can güvenliği sağlayan işçilerin sığınacağı “Odalar” bulundurulmaktadır. Bu odalarda işçilerin yaşamlarını sürdürecek düzeyde yiyecek-içecek, oksijen, iletişim araçları gibi yaşamsal maddeler bulunmaktadır. Bir çok maden kazasında işçi ölümleri bu “Hayat Odaları” sayesinde önlenmiştir.
Şimdi takdiri değerli okuyucularıma bırakıyorum;
Hepimizi derinden sarsan ve hüzne boğan Soma Faciası KADER mi? İhmal Mi?
Kazada vefat eden tüm emekçilerin yakınlarına en kalbi hissiyatımla baş sağlığı diler, mütevaffalara yüce ALLAH’tan rahmet diliyorum. Hepimizin başı sağ olsun.
İsa KARAKAŞ
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Derneği Başkanı