I.GİRİŞ
SSK, döneminde uygulama Kanunu olan 506 sayılı Sosyal Sigortalar kanunun 73. maddesinin A fıkrası ile 74. maddesine istinaden iş yerlerinin dahil oldukları iş kollarının tehlike sınıf-derece ve prim oranlarını içeren prim tarifesi, 18.03.1981 gün ve 8/2569 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesiyle 1.3.1981 tarihinden itibaren geçerli olacak şekilde 31.3.1981 gün ve 17296 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konmuştur. Aradan geçen 27 yıl içinde teknolojideki baş döndürücü seri değişmeler, küreselleşme süreci, gittikçe şiddetlenen uluslar arası rekabet ve iş organizasyonlarındaki gelişmelere paralel olarak birçok iş ortadan kalkmış buna mukabil birçok yeni iş ortaya çıkmıştır. Buna karşılık tarifenin güncellenmemesi nedeniyle bir çok işin tasnifi zorlaşmıştır. Keza tarifede yeni teknolojilere bağlı olarak ortaya çıkan binlerce işin yer bulması olanaksız hale gelmiştir. Örneğin bliritlen tarifede “bilgisayar” kelimesi dahi geçmemektedir. Pratikte tarifeden kaynaklanan sorunlar nedeniyle de sırf iş kolu kodunun belirlenmesine yönelik gereksiz denetimler yapılmıştır. İş kolu kodunun tasnif edilmemesinden oluşan uyumsuzluklar özelikle asgari işçilik uygulamalarında rapor düzenleme yetkisi bulunan SMMM-YMM’ler için engel teşkil etmekte, ortaya çıkan gecikmeler nedeniyle de işverenlerin mağduriyetine sebebiyet vermektedir [1].
II.YENİ PRİM TARİFESİ
“Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim Tarifesi”nin yürürlüğe konulması; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının 22/9/2008 tarihli ve 848 sayılı yazısı üzerine, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 83 üncü maddesine göre, Bakanlar Kurulu’nca 22/9/2008 tarihinde kararlaştırılmıştır. Prim tarifesi 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir [2].
1. Tarifenin Amacı
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun sosyal sigorta hükümlerine göre işkollarının ve işyerinin hangi tehlike sınıfına girdiğinin, tehlike sınıf ve derecesine ait prim oranlarının ve tehlike derecelerinin belirlenmesinde uygulanacak usul ve esasları düzenlemektir.
2. Tarifenin Kapsamı
Tarife, sadece 5510 sayılı Kanunun ( 4/1-a) ve (4/1-b) kapsamında belirtilen sigortalıları, işverenleri ve işyerlerini kapsamaktadır.
3. Tarifedeki Tehlike sınıfı ve prim oranı
a) Tarife eki listede işkolları oniki tehlike sınıfına ayrılmış olup bu sınıfların normal prim oranları, en düşük haddi % 1, en yüksek haddi % 6,5 olarak belirlenmiştir. 31.03.1981 tarihli prim tarifesinde prim oranlarının en düşük haddi %1,5 en yüksek haddi %7 olarak uygulanmıştır. Bu durumda yarım puanlık bir düşüş söz konusu olmaktadır.
b) Bir işin normal yüzdelik prim oranı, dahil olduğu tehlike sınıfının 2’ye bölümü sonucunda bulunacak rakama, 0,5 değerinin eklenmesi suretiyle bulunmaktadır.
4. Esas İşin Fer’i Ve Mütemmimi Olan İşlerde Prim Oranları
Bir işyerinde yürütülen ve esas işin fer’i ve mütemmimi mahiyetinde olan bütün işlerin sigorta primleri, esas işin tabi tutulduğu prim haddine göre hesaplanmaktadır. Ancak, esas işin fer’i ve mütemmimi sayılan işler, sigortalıları birbirine karışmayacak şekilde, ayrı ve bağımsız olarak yürütüldüğü ve Kurumda ayrı bir işyeri olarak tescil edilmiş olduğu takdirde her biri kendi tehlike sınıfının prim haddine tabi olmaktadır.
5. Aynı İşyerinde, Aynı İşveren Tarafından Yürütülen İşler
Aynı işveren tarafından, aynı işyerinde yürütülen ve mahiyetleri bakımından ayrı özellikler gösteren ve farklı tehlike sınıflarına dahil olan bütün işler, işyerinde en yüksek tehlike sınıfına giren işin prim oranına tabi olur.
6. Tarife Eki Listede Gösterilmeyen İşler
Tarife eki listede gösterilmeyen işler, mahiyetleri ve iş kazası ile meslek hastalığı tehlikesinin ağırlığı gözönünde bulundurulmak suretiyle kendisine en yakın işkolunun dahil olduğu prim oranına tabi olur.
7. (4/1-b) (Bağ-Kur) Kapsamında Sigortalıların Durumu
a) (4/1-b) kapsamında sigortalı sayılanlar, birden fazla işyerinin sahibi veya ortağı olması durumunda tehlike sınıfı en yüksek olan işyerinin prim oranına tabi tutulurlar.
b) Aynı ay içerisinde faaliyetini sonlandırıp, yine aynı ay içerisinde yeniden faaliyete başlayan sigortalıların kısa vadeli sigorta kollarına ilişkin sigorta primi son faaliyet konusu işine göre hesap ve tahsil olunur.
c) 4/1-b) kapsamında sigortalı sayılanlar, aynı zamanda işyerinde (4/1-a) kapsamında sigortalı çalıştırması halinde, çalıştırdığı sigortalıların tabi olduğu tehlike sınıfı ve prim oranına tabi olurlar. Birden fazla işyerinin sahibi veya ortağı olması ve aynı zamanda her bir işyerinde sigortalı çalıştırılması halinde, tehlike sınıfı en yüksek olan işyerinin prim oranına tabi tutulurlar.
8. Normal Prim Oranlarının Derecelere Ayrılması
a) Her tehlike sınıfı üst, normal ve alt derece olmak üzere üç tehlike derecesine ayrılır.
b) Üst derece prim oranı dahil olduğu tehlike sınıfının normal yüzdelik prim oranından 0,2 puan daha yüksek, alt derece prim oranı normal yüzdelik prim oranından 0,2 puan daha düşüktür. Şu kadar ki, I inci tehlike sınıfındaki işyerleri için alt derece prim oranı, bu sınıfın normal prim oranının altına düşemez ve XII. tehlike sınıfındaki işyerleri için ise üst derece prim oranı, bu sınıfın normal prim oranını geçemez.
9. Dereceleme İşlemleri
a) Kurum, her yıl yapacağı hesaplamalar ile dereceleme hesabının yapıldığı yıldan önceki üç takvim yılı içinde aynı işkolunda kırkbin ve daha fazla gün için sigorta primi tahakkuk ettirmiş olan işyerlerini derecelemeye tabi tutmaktadır.
b) Bu işyerlerinin girecekleri tehlike dereceleri; derecenin belirlendiği yıldan önceki 3 takvim yılı içinde meydana gelerek Kurum kayıtlarına intikal eden ve işyerlerinin özel şartları ile tehlikeyi önlemek için alınmış olan emniyet tedbirlerinin de sonucunu gösteren iş kazaları, meslek hastalıkları, sürekli iş göremezlik ve ölüm olaylarına göre işyerlerinin tehlike ağırlığı dikkate alınarak Kurum tarafından üst, normal veya alt derece olarak belirlenmektedir.
c) İşyerinde meydana gelen iş kazası ve meslek hastalığı, sürekli iş göremezlik ve ölüm olaylarının, işverence işyerinde alınan işin niteliğine uygun bilimsel ve teknik tedbirlerin alınmasına rağmen veya doğal afetler sonucu meydana geldiğinin tespiti halinde kaçınılmazlık ilkesi gereği bu tür olaylar derecelendirme hesabında dikkate alınmamaktadır..
d) Yukarıda belirtilen 3 yıllık devre için kırkbin gün sigorta primi tahakkuk ettirmemiş olan işyerleri, dahil bulundukları işkolunun normal prim oranı üzerinden prim ödemeleri gerekmektedir.
IV. SONUÇ
Yeni Prim tarifesinin yürürlüğe girmesi ile birlikte son çeyrek asırda ortaya çıkan bir çok işin tasnif edilmesi kolaylaşacaktır. İş kolu kodunun tasnif edilmemesinden kaynaklanan olumsuzluklar ve bu olumsuzluklara bağlı olarak işverenlerin mağduriyeti azalacaktır. Kurum açısından ise iş kolu kodunun belirlenmesi noktasında yapılan gereksiz denetimler azalacak, denetimin daha verimli kullanmasını sağlayacaktır. Özelikle asgari işçilik uygulamalarında rapor düzenleme yetkisi bulunan SMMM-YMM’lerin rapor düzenlenmelerinin önündeki en büyük engellerden biri olan iş kolu kodunun yapılan işe uygun olmaması sorunu da zamanla ortadan kalkacaktır.
Diğer yandan önceki prim tarifesine göre (eski tarifedeki 1,5-7’den, yeni tarifede 1-6,5’a indirilmesinden kaynaklanan ) yarım puanlık indirimler ile Kurum, her yıl yapacağı hesaplamalar ile dereceleme hesabının yapıldığı yıldan önceki 3 takvim yılı içinde aynı işkolunda kırkbin ve daha fazla gün için sigorta primi tahakkuk ettirmiş olan işyerlerini derecelemeye tabi tutması, bu işyerlerinin girecekleri tehlike dereceleri; derecenin belirlendiği yıldan önceki 3 takvim yılı içinde meydana gelerek Kurum kayıtlarına intikal eden ve işyerlerinin özel şartları ile tehlikeyi önlemek için alınmış olan emniyet tedbirlerinin de sonucunu gösteren iş kazaları, meslek hastalıkları, sürekli iş göremezlik ve ölüm olaylarına göre işyerlerinin tehlike ağırlığı dikkate alınarak Kurum tarafından üst, normal veya alt derece olarak belirlenmesi iş sağlığı ve iş güvenliğine önem veren işverenlerin lehine olan gelişmeler olarak sayılabilir [3].
[1] İsa KARAKAŞ-Ali KARAKAŞ, “ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMALAR,İHTİLAFLAR, İTİRAZ VE DAVA YOLLARI”, Adalet Yayınevi, Ankara-2007, II.Baskı.
[2] RG:29.09.2008/27002.
[3] İsa KARAKAŞ, “İŞ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ MEVZUATI UYGULAMA REHBERİ” Adalet Yayınevi, Ankara-2007.
Not:Bu yazı ilk defa 25.11.08 alomaliye.comda yayınlanmıştır.