Teşvikler ve istihdam politikaları
Literatürde teşvik, belirli ekonomik faaliyetlerin diğerlerine göre daha çok gelişmesini sağlamak amacıyla, devletçe sağlanan yardım, muafiyet, özendirme niteliğinde destek olarak tanımlanır. Türkiye’de hükümet teşvik politikalarıyla, yatırımlarla üretimde rekabet gücünü ve üretimi arttırmak, istihdamı kalıcı alanlarda yükseltmek, bölgesel gelişmişlik farklarını en aza indirmek amaçları güdülmekte. Kısaca teşvikler, işsizliğe karşı bir istihdam politikası olarak uygulanmakta.
Nitekim iktidar artan nüfus ve işsizlere istihdam oluşturma politikasının, temel öncelikleri olduğunu her fırsatta dile getiriyor. Hükümet, istihdam programını: işgücü üzerindeki yüklerin azaltılması, aktif işgücü programları ve mesleki eğitimle işgücü piyasası ilişkisinin güçlendirilmesi olmak üzere üç ana bileşen üzerinde yapılandırıyor.
Uygulanan istihdam teşvikleri
Teşvik uygulamaları çerçevesinde;
1- Sigorta prim yükleri indirildi.
2- Şirket kurma ve kapatma ile ilgili maliyetler düşürüldü.
3- İstihdam üzerinde idari ve yasal yükler azaltıldı.
4- Zorunlu istihdam uygulamalarında, işverenlerin işçi çalıştırmasını özendirecek düzenlemelere gidildi.
5- İş Kanunu’na göre açılması zorunlu birimler konusunda kolaylaştırıcı düzenlemeler yapıldı.
6- İşsizlik fon kaynakları, işsizlere verilecek desteklerin yanı sıra, istihdamı arttırmak amacıyla geliştirilecek projelerde de kullanıldı.
Böylece 60’ı aşan uygulama işletmelere teşvik tedbiri olarak uygulandı. Sadece sigorta primi teşvikleri hâlihazırda sekiz yasa ile uygulamaktadır.
Teşviklerin zayıf tarafları
Teşvik düzenlemelerinin iki zayıf tarafı bulunmaktadır. Bunlardan ilki, prim indirimlerinin bölgesel veya ekonomik kalkınma stratejisi dışında genel ülke ölçeğinde kullandırılarak, ekonomide bazı verimsiz alanlar oluşturularak, dışarıya açılmada direnen sektörlerin, rekabet edebilirliklerini geciktirmek. Diğeri ise teşvikin finansman kaynağı. Hazine tarafından üstlenilecek sosyal sigorta açığı, vergilendirme veya borçlanma yoluyla karşılanacak olursa, ekonominin enflasyon baskısı ile karşılaşacak olması. Hükümet bu noktada sağlam gelir kaynaklarına ihtiyaç duymakta.
Aslında dışarıda satabileceğimiz mal ve hizmetleri hedef alan, bilgi temeline dayanan, teknolojik gelişme ve yenileme gücüne sahip, yabancı sermaye yatırımlarını çekebilecek teşvik stratejisi en akılcı yol olarak önümüzde durmakta.
Hükümet, küresel ekonomik krize kadar uygulanan para politikasının istihdam üzerindeki olumsuz etkilerini nötralize edebilmek için yukarıda açıkladığımız teşvik tedbirlerini yürürlüğe koydu. Özellikle mali politikalara karşı uzak durdu. Ancak küresel kriz nedeniyle artan işsizlik üzerine, karar alıcılar mali politikaları da tercih etmek durumunda kaldılar. Son dönemde altyapı yatırımları ve yerel yönetimlere aktarılan kaynaklar yoluyla yatırımların artması bunun en temel göstergesi. Aynı şekilde KDV ile ÖTV indirimleri, KOBİ’lere düşük faizli krediler birer birer uygulanmaya konuldu. Son bir yıldır para politikalarında da gevşeme yaşanmakta.
Küresel kriz, yeni teşvik sistemi
2010 yılında belirginleşen küresel krize yönelik yeni teşvik sistemini Sayın Başbakan açıkladı. Yeni teşvik sistemi, Büyük Proje Yatırımları, Bölgesel ve Sektörel Teşvik Sistemi ve Genel Teşvik Sistemi olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Yeni teşvik sisteminin önceki teşvik programlarından farkı, teşviklerin bölgesel ve sektörel mikro bazlı uygulanmasıdır.
Tüm bu tedbirlere ek olarak, aktif işgücü programlarının güçlendirilmesi çalışması ile yaklaşık 500 bin kişiye mesleki, uygulamalı ve girişimcilik eğitimi veya doğrudan istihdam imkânı oluşturuluyor. 500 bin kişi arasında: 120 bin işsize toplum yararına yapılacak işler yoluyla altı aya kadar iş bulunması; 200 bin işsize mesleki beceriler kazandıracak kurslar açılması; 10 bin işsize girişimcilik eğitimi ve danışmanlığı verilerek, kendi işini kurma yolunda destek olunması; lise ve üstü eğitim aldığı halde işsiz olan 100 bin gence altı aylık staj süresince maddi destek sağlanması; özel istihdam bürolarına geçici iş ilişkisi kurma yetkisi verilmesi öngörülmektedir.
Koordinasyon
Teşvik uygulamalarına yönelik mevzuatta dağınıklık, kurumlarda çok başlılığa bağlı koordinasyon eksikliği bulunduğu sürekli eleştiri konusu edilmekteydi. Eleştiriler dikkate alınarak, etkin bir izleme ve denetim teşvik sisteminin kurulması için Devlet Yardımlarını İzleme ve Denetleme Kurulu oluşturulmaktadır. Tasarı halinde olan bu çalışma ile Hazine Müsteşarlığı bünyesinde Devlet Yardımları Genel Müdürlüğü adı altında yeni bir ana hizmet birimi kurulmaktadır. Böylece yerel yönetimler de dahil olmak üzere tüm kamu kurum ve kuruluşları veya kamu adına aracı kuruluşlar tarafından verilen teşviklerin, AB devlet yardımı kuralları ile uyumlu bir devlet yardımları sistemi getirilmesi amaçlanmaktadır.
Püf noktaları
Bütün bu yapılanlar, gösterilen çabalara rağmen istihdamda arzulanan sonucu bir türlü yakalayamıyoruz. İşte bu işin iki “püf noktası” var.
1- Maliye politikasından ziyade para politikalarının istihdam politikaları ile uyumlu hale getirilmesi.
2- Bürokratların nefeslerinin güçlü olması.
Aksi takdirde çabalar beyhude vesselam…
Bürokratların nefesinin güçlü olması derken, yanlış anlaşılmasın, özellikle istihdam politikasını yürüten kurumların başında bulunan bürokratların sahaya inerek, yaşanan sorunları birebir yerinde tesbit edip çözüm bulmasını kastediyorum. Yöneticinin il veya ilçelere giderek sadece kendisine bağlı müdürlükleri ziyaret edip, personele görünmesini saha çalışması olarak görmemek lazım.
Bürokrat ticaret ve sanayi bölgelerine bizzat giderek, işçinin, esnafın, vatandaşın şikâyetlerini, memnuniyetini dinleyerek; odaların, derneklerin, meslek kuruluşlarının, sendikaların çalışmaları hakkında bilgi alarak, varsa önerilerini tartışarak istihdamın önünü açmaları gerekiyor. Aksi takdirde, istihdam artsın diye çıkarılan teşvik yasları, alt mevzuatlarla uygulanamaz hale getirilir veya en iyi olasılıkla yaratılacak istihdam performansı azaltılır.