Gurbetçi yurt dışı borçlanmasından yararlanabilmek için;
- Türk vatandaşı olmak,
- Belirli nitelikte yurt dışı süreleri bulunmak,
- Yurt dışı sürelerini belgelendirmek ve
- Yazılı istekte bulunmak
Şartları zorunludur.
Türk vatandaşları ile doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenlerin, Türk vatandaşı olarak yurt dışında geçen ve belgelendirilen sürelerini borçlanabilecekleri öngörülmüştür.
Ancak, söz konusu kişilerin borçlanılacak sürelerde Türk vatandaşı olmaları gerekmektedir.
Kanunun 3. maddesinde sadece Türk vatandaşı olan hak sahiplerine borçlanma hakkı verildiğinden, başvuru tarihinde Türk vatandaşı olmayan hak sahipleri borçlandırılmayacaktır.
Buna göre;
- Türk vatandaşlığında geçmeyen yurt dışı süreleri borçlandırılmayacaktır.
- Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığım kaybeden sigortalılar hariç olmak üzere, borçlanma başvuru tarihinde Türk vatandaşı olmayanların borçlanma talepleri reddedilecektir.
- Türk vatandaşlığı ile birlikte yabancı ülke vatandaşlığı devam eden sigortalı ve hak sahipleri yurt dışı borçlanması yapabileceklerdir.
- Talep sahibinin vatandaşlık durumu Kimlik Paylaşım Sisteminden alınacak olan “Nüfus Kayıt Örneği” ile tespit edilecektir.
- Talep sahibinin kimlik bilgilerinde farklılık bulunduğu hallerde, kimlik ve vatandaşlık durumundaki değişiklikle ilgili belgelerin Kuruma ibrazı talep sahibinden istenilebileceği gibi, ilgili kurum ve kuruluşlar ile de yazışma yapılabilecektir.
- Türk vatandaşı olmamaları nedeniyle borçlanma talebinin Kurum tarafından reddedilmesi üzerine 11.9.2014 tarihinden önce Kurum aleyhine dava açan ve henüz davası neticelenmemiş olanlara davalarından feragat etmeleri halinde davaya esas talep dilekçeleri esas alınarak borçlanma işlemleri sonuçlandırılacaktır.
Bu kapsamda, davalardan feragat edildiğini gösterir mahkeme kararının aslı veya bu kararın onaylı örneği ekli dilekçe ile Kuruma başvurulması halinde, reddedilen borçlanma talep dilekçeleri esas alınarak o tarihte tercih edilen prime esas günlük kazanç üzerinden borç tahakkukları gerçekleştirilecektir.
Örnek: İzinle Türk vatandaşlığını kaybettiği gerekçesiyle 15.3.2013 tarihli yurt dışı borçlanması talebinin reddedilmesi üzerine sigortalı mahkemeye başvurmuştur. İlgilinin 11.9.2014 tarihinden sonra Kurum aleyhine açmış olduğu davadan vazgeçerek borçlanma talebinin geçerli sayılmasını istemesi halinde, davasına ilişkin borçlanma talep dilekçesi esas alınarak borçlanma işlemi sonuçlandırılacaktır.
(7) Kanunun geçici 6. maddesi ile Bulgaristan’dan 1.1.1989-8.5.2008 tarihleri arasında zorunlu göçe tabi tutularak Ülkemize gelen soydaşlarımıza, bu ülkede geçen çalışma sürelerinde Türk vatandaşı olma şartı aranmaksızın borçlanma hakkı tanındığından, bu kimselerin borçlanma talep tarihinde Türk vatandaşı olmaları yeterli sayılarak bu Genelgenin üçüncü bölümün (3.7) numaralı alt başlığı altında belirtilen usul ve esaslar dahilinde söz konusu süreleri borçlandırılacaktır.
Belirli Nitelikte Yurt Dışı Süreleri Bulunmak
Kanunun 1. maddesinde yurt dışında geçen sigortalılık süreleri, bu süreler arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri ile ev kadını olarak geçen sürelerin değerlendirileceği öngörülmüştür.
Sigortalılık Süreleri
Kanuna göre sigortalılık süresi deyiminden, yurt dışında geçen ve fiili çalışmaya dayanan süre anlaşılacaktır.
Buna göre, çalışma süresi olarak kabul edilen; mecburi prim ödeme süreleri, kendi nam ve hesabına çalışmalar ve kısa süreli çalışma süreleri borçlanma kapsamında değerlendirilecektir.
Yurt dışında kısa süreli çalışmalar borçlanma kapsamanda olup, borçlanmaya esas belgelerde başlangıç ve bitiş tarihinin gün/ay/yıl olarak belirtilmesi halinde borçlandırılacaktır.
Sigortalılık Süreleri Arasında veya Sonunda Her Birinde Bir Yıla Kadar Olan İşsizlik Süreleri
Kanuna göre işsizlik sürelerinin tamamının borçlanma kapsamında değerlendirilmesine imkân bulunmadığından, sigortalılık süreleri arasında veya sonunda her birinde olmak kaydıyla bir yıla kadar olan yurt dışında geçen işsizlik süreleri borçlandırılacaktır. İkamet süreleri ve borçlanma kapsamında olmayan diğer süreler bu kapsamda değerlendirilmeyecektir.
Kanunun 1. maddesinde belirtilen yurt dışında geçen ve belgelendirilen sigortalılık süreleri ve bu süreler arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri ile yurt dışında ev kadını olarak geçen sürelerin aynı anda borçlanılacağına ilişkin zorunluluk bulunmamaktadır.
Buna göre, sigortalılık süreleri ile bu süreler arasında veya sonunda bir yıla kadar olan işsizlik süreleri, birlikte borçlanılabileceği gibi talep edilmesi halinde bu süreler birbirinden bağımsız olarak da borçlanılabilecektir.
İşsizlik süreleri hesaplanırken sigortalılığın sona erdiği tarihten itibaren bir (1) yıllık süre esas alınacaktır. Bir yıllık süre içerisinde Ülkemizde geçirilen süreler dikkate alınmayacaktır.
Örnek: 1.6.2016 tarihli dilekçesi ile yurt dışında 19.4.1988-29.11.1996 ile 27.10.1998-15.1.2015 tarihleri arasındaki sigortalılık ve işsizlik sürelerinin tamamım borçlanma talebinde bulunan sigortalının 20.12.1996-27.5.1997 ve 19.3.2015-1.5.2015 tarihleri arasında Türkiye’de bulunduğu anlaşılmıştır.
Bu durumda;
Sigortalının 29.11.1996-28.11.1997 tarihleri arasındaki işsizlik süresinin borçlandırılmasında, Türkiye’de bulunduğu 20.12.1996-27.5.1997 tarihleri haricindeki diğer süreler borçlandırılacaktır.
– Sigortalılığın sonundaki 15.1.2015-14.1.2016 tarihleri arasındaki işsizlik sürelerinin borçlandırılmasında Türkiye’de bulunduğu 19.3.2015-1.5.2015 tarihleri haricindeki diğer süreler borçlandırılacaklar.
Ev Kadını Olarak Geçen Süreler
Yurt dışında ev kadını olarak geçen süreler, medeni durumlarına bakılmaksızın kadınların sigortalılık süreleri haricinde yurt dışında ikamet ettikleri süreleri ifade etmektedir. Borçlanma talebinde bulunanlar, yurt dışında ev kadını olarak geçen sürelerinden diledikleri kadarını borçlanabileceklerdir.
Borçlanma Kapsamında Olmayan Süreler
aşağıda sayılan süreler, borçlanma kapsamında değerlendirilmeyecektir.
- (Sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmiş ülkelerdeki sigorta kurumlarınca düzenlenmiş hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalılık süreleri hariç olmak üzere yurda giriş çıkış belgelerine göre, Türkiye’de bulunulduğu tespit edilen yurt dışı süreleri.
- (asi) 18 yaşını doldurulmasından önce yurt dışında geçen süreler.
- Türk vatandaşlığının kazanılmasından önce veya Türk vatandaşlığının kaybedilmesinden sonra yurt dışında geçen süreler.
- Sosyal güvenlik sözleşmelerine göre kendilerine kısmi aylık bağlanmış olanların yurt dışında geçen sigortalılık süreleri arasında ve bu sürelerin sonundaki her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri ve ev kadını olarak geçen süreler.
- Tam aylık bağlanmış olanların, tam aylık bağlanmasından önceki yurt dışı süreleri.
- Personel mevzuatı kapsamında kullanılan aylıksız izin sürelerinde kadroları ile ilişikleri ve buna bağlı sigortalılıkları sonlanmadığından, 4/l-(c) sigortalılarının aylıksız izinli bulundukları sürede yurt dışında geçen süreleri.
- Türkiye’de malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalan kapsamında geçen ve aşağıda sayılan yurt dışı süreleri;
- Libya’da iş üstlenen Türk işverenlerince çalıştırılan Türk işçilerinin, bu ülkede 1.9.1985 tarihinden sonra geçen çalışma süreleri.
- Almanya’da istisna akdi kapsamında iş üstlenen Türk işverenlerince çalıştırılan Türk işçilerinin bu ülkedeki çalışma süreleri.
- 5510 sayılı Kanunun 10. maddesi kapsamında yurt dışında geçici görevli olarak geçen süreler.
İsa KARAKAŞ
Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku BAŞUZMANI
ÇSGB/SGK BAŞMÜFETTİŞİ
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Der. GENEL BAŞKANI
İş-Sosyal Güvenlik-İş Sağ.Güvenliği. Adli ve Ceza Bilirkişisi
A Sınıfı İş Güvenliği UZMANI
Gazeteci/ Yazar (50’yi aşkın kitabı bulunmaktadır)
www.isakarakas.com/ 050